Họ Nguyễn Việt Nam trong truyền thuyết

Theo truyền thuyết, dân tộc Việt Nam được sinh ra từ bọc trăm trứng của mẹ Âu Cơ. Chuyện kể rằng, Lạc Long Quân là vua nước Xích Quỷ, lấy con gái của Đế Lai là nàng Âu Cơ, sinh ra bọc một trăm trứng. Thế rồi, năm mươi người con theo Lạc Long Quân về động nước, năm mươi người con cùng Âu Cơ đến sống ở đất Phong Châu (Phú Thọ). Họ tôn người con trưởng lên làm vua, xưng danh hiệu là Hùng Vương, sử sách gọi là Hùng Vương thứ nhất. Hùng Vương đặt tên nước là Văn Lang, chọn vùng ngã ba Bạch Hạc (nay thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) làm kinh đô. Đây chính là tổ tiên của người Việt Nam nói chung và của người họ Nguyễn nói riêng.

Thời kỳ Hùng Vương

Người họ Nguyễn đầu tiên được ghi chép và cũng được suy tôn là thủy tổ của dòng họ Nguyễn chính là Tản Viên Sơn Thánh, một trong bốn vị Thánh bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam bên cạnh Thánh Chử Đồng Tử, Thánh Gióng và Mẫu Liễu Hạnh. Theo thần tích đền Lăng Sương (huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ) thì Tản Viên Sơn Thánh tên thật là Nguyễn Tuấn, là người động Lăng Sương. Thân phụ ngài là ông Nguyễn Cao Hành, thân mẫu là bà Đinh Thị Đen. Ngài chính là con rể của Hùng Vương thứ 18 và là biểu tượng cho sức mạnh chống lại thiên tai của con người Việt Nam. Không những thế, Ngài còn là vị Thánh đứng đầu trong “Tứ bất tử”, ngự trị tại núi Ba Vì là ngọn núi thiêng và là núi tổ của long mạch, địa lý Việt Nam. Nguyễn Trãi có viết rằng: “Núi Tản Viên ấy là núi Chủ (Tổ) của nước Nam ta đó”.

Nước Văn Lang thuộc bộ tộc Lạc Việt đã hình thành trên vùng bình nguyên bao gồm đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Mã và đồng bằng Sông Lam (Nguồn.  https://bandovietnamtreotuong.com/)

Thời Ngô – Đinh – Tiền Lê

Năm 938, Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, mở ra thời kỳ độc lập lâu dài cho đất nước. Trong thời kỳ đầu của nền quân chủ Việt Nam, trải qua ba triều đại Ngô - Đinh - Tiền Lê, người họ Nguyễn đã xuất hiện, bước lên vũ đài chính trị và để lại nhiều chiến công lẫy lừng.

Đó là Nguyễn Tất Tố, tướng tài của ba triều đại. Ông là tướng Đô đốc Thủy quân đã giúp Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938, sau đó ông trải qua nhiều chức vụ lớn trong triều đình nhà Đinh và Tiền Lê, góp công dẹp loạn 12 sứ quân và đánh tan giặc Tống xâm lược năm 981. Đó là Nguyễn Thước (hay Nguyễn Phước) - viên tướng dưới trướng của Dương Đình Nghệ và Ngô Quyền, đồng thời là Thủy tổ của Gia tộc Nguyễn Hữu ở Ninh Bình. Khai quốc công thần của nhà Đinh còn có Nguyễn Bặc, con trai của Nguyễn Thước và là Thủy tổ của dòng họ Nguyễn Đại Tông, một chi họ rất lớn mạnh trong dòng họ Nguyễn Việt Nam.

Thời Lý – Trần

Thời kỳ Lý - Trần là thời kỳ phát triển cực thịnh của chế độ phong kiến Việt Nam với hai dòng họ Lý và dòng họ Trần nối tiếp nhau cầm quyền, kéo dài gần 400 năm. Trong thời kỳ thịnh vượng đó, dòng họ Nguyễn cũng đóng góp cho quốc gia dân tộc rất nhiều vị anh hùng, nhân tài nổi trội mà những công lao của họ đã được hậu thế ghi nhận. Có rất nhiều vị đã được lập đền thờ để tưởng nhớ, tên tuổi của họ được đặt cho nhiều con đường tuyến phố để tôn vinh những giá trị mà họ đã mang lại cho đất nước.

Trong tôn giáo có 2 vị Thiền sư họ Nguyễn được tôn làm Quốc sư, đó là Thiền sư Vạn Hạnh (tên thật là Nguyễn Văn Hạnh) và Thiền sư Minh Không (tên huý là Nguyễn Chí Thành). Hai vị Thiền sư đã có công đưa Phật giáo phát triển cực thịnh ở nước ta thời đó và trở thành quốc giáo của Đại Việt. Thiền sư Vạn Hạnh còn là bậc công thần khai quốc của nhà Lý, còn Thiền sư Minh Không là ông tổ của nghề đúc đồng Việt Nam.

Tượng thiền sư Vạn Hạnh (938 - 1018) Trích từ tác phẩm Thiền Sư và Tư Tưởng Giác Ngộ, xuất bản năm 1987

Về khoa cử, dòng họ Nguyễn đóng góp hai vị Trạng nguyên nổi tiếng là Nguyễn Quan Quang và Nguyễn Hiền. Nguyễn Quan Quang là vị Trạng nguyên đầu tiên của nhà Trần, còn Nguyễn Hiền là Trạng nguyên trẻ tuổi nhất nước Nam ta. Ngoài ra còn có Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn, Tiến sĩ Nguyễn Biểu, Nguyễn Phi Khanh đều là những người đỗ đạt, trở thành những người phò tá có tài có đức, phụng sự cho đất nước.

Về quân sự có các vị tướng tài như hai cha con Nguyễn Cảnh Chân, Nguyễn Cảnh Dị và Nguyễn Súy là những người có công giúp sức cho hai vị vua nhà Hậu Trần là Trần Giản Định và Trần Trùng Quang trong cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh đô hộ.

Về y học có Thiền sư Tuệ Tĩnh, tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh được phong là ông tổ ngành dược Việt Nam và là người mở đầu cho nền y dược cổ truyền Việt Nam.

Thời Lê sơ

Năm 1427, nhà Hậu Lê (hay Lê sơ) được thành lập dựa trên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống giặc Minh. Trong đại nghiệp trung hưng đất nước ấy, người họ Nguyễn đã góp mặt và ghi không ít công lao. Không khó để ta có thể kể tên những vị anh hùng họ Nguyễn thời kỳ này. Đầu tiên là Nguyễn Trãi, vị quân sư tài ba, tác giả của “Bình Ngô sách” và “Bình Ngô đại cáo”, một văn bản được xem là Tuyên ngôn độc lập thứ hai của nước Việt Nam. Bên cạnh đó là các tướng tài họ Nguyễn là Nguyễn Chích và Nguyễn Xí, những người đã tham mưu và cầm quân ra trận đánh đuổi quân giặc, trong đó, Nguyễn Xí được dân gian truyền rằng chính là Ông Hoàng Mười thác sinh giúp Lê Lợi và dân Đại Việt đánh đuổi giặc Minh.

Và một lần nữa, người họ Nguyễn lại là người khai mở nền khoa cử của triều đại mới khi vị Trạng nguyên đầu tiên của nhà Hậu Lê là Nguyễn Trực, người được phong làm “Lưỡng quốc Trạng nguyên”. Sau Nguyễn Trực còn có “Trạng Lợn” Nguyễn Nghiêu Tư, Trạng nguyên Nguyễn Quang Bật, “Trạng Me” Nguyễn Giản Thanh, Bảng nhãn Nguyễn Như Đổ, Nguyễn Toàn An, Tiến sĩ Nguyễn Sư Mạnh.

Bia tiến sĩ khoa thi nho học năm Nhâm Tuất (1442) có ghi danh Trạng nguyên Nguyễn Trực (Nguồn. Văn miếu - Quốc Tử Giám)

Ngoài ra còn có các danh tướng, những người tâm phúc với triều đình nhà Lê như Nguyễn Đức Trung (Cao tổ của Gia tộc Nguyễn Đức), Nguyễn Bá Ký, Đông Hải Đại Vương Nguyễn Phục, Nguyễn Văn Lang, Nguyễn Hoằng Dụ…

Thời kỳ Nam – Bắc triều

Thời kỳ Nam - Bắc triều diễn ra sau khi nhà Lê sơ sụp đổ, đất nước bị chia cắt bởi hai chính quyền họ Mạc và họ Lê trung hưng. Trong thời kỳ chiến tranh này, dòng họ Nguyễn đã có những bước phát triển lớn. Ở mỗi đầu chiến tuyến đều có những nhân vật kiệt xuất của dòng họ này, thậm chí có những vị còn có sức ảnh hưởng đối với cả hai thế lực đấu tranh này.

Nhà Mạc được thành lập sau khi Mạc Đăng Dung ép Vua Lê Cung Hoàng thoái vị và nhường ngôi cho mình. Trong buổi đầu thành lập, nhà Mạc đã có sự phò tá đắc lực của nhiều vị công thần tài đức họ Nguyễn như Nguyễn Kính, Nguyễn Như Uyên, Nguyễn Thời Trung (ông tổ của ngành da giày Việt Nam), Nguyễn Thiến… Đây đều là những nhân vật tài năng, tận tụy với đất nước. Đặc biệt, trong thời nhà Mạc đã xuất hiện một vị nữ Tiến sĩ đầu tiên và duy nhất của Việt Nam, đó là Tiến sĩ Nguyễn Thị Duệ. Sau này, nhà Mạc sụp đổ, con cháu họ Mạc cũng đã thay tên đổi họ để tránh sự truy sát của triều đình. Một bộ phận lớn trong số đó đã đổi sang họ Nguyễn và góp phần đưa dòng họ này trở nên đông đảo hơn.

Ở phía bên kia chiến tuyến, khi vua Lê khởi binh chống lại nhà Mạc cũng nhận được không ít sự ủng hộ, phò tá của con cháu dòng họ Nguyễn. Đầu tiên là Nguyễn Kim, người đã có công rất lớn trong việc khôi phục sự chính thống của họ Lê và được con cháu họ Nguyễn đời sau suy tôn là Triệu Tổ của dòng họ và phong làm Hoàng đế mặc dù ông chưa ở ngôi vua ngày nào. Dưới Nguyễn Kim còn có các danh tướng họ Nguyễn khác như Nguyễn Cảnh Huy, Nguyễn Cảnh Hoan, Nguyễn Văn Giai, Nguyễn Uông, Nguyễn Hoàng…

Thời kỳ này cũng chứng kiến rất nhiều danh thần họ Nguyễn. Tiêu biểu là Nguyễn Duy Thì, người đã quân sư cho vua Lê chúa Trịnh những điều hay lẽ phải để trị vì đất nước. “Trạng Trình” Nguyễn Bỉnh Khiêm, người có những lời sấm truyền vang danh thiên hạ. Ngoài ra còn có các nhà khoa bảng lừng danh như Trạng nguyên Nguyễn Quốc Trinh, Trạng nguyên Nguyễn Đăng Đạo, Tiến sĩ Nguyễn Quán Nho, Nguyễn Quý Đức, Nguyễn Đăng Cảo, Nguyễn Hy Quang…

Trong thời kỳ hỗn loạn bậc nhất lịch sử nước nhà, dòng họ Nguyễn đã đóng góp rất nhiều cái tên giữ những vị trí quan trọng, thậm chí là liên quan trực tiếp đến vận mệnh của đất nước. Thời kỳ này cũng đánh dấu một bước phát triển lớn của dòng họ Nguyễn trong lịch sử Việt Nam.

Thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh

Thời kỳ phân tranh giữa hai họ Trịnh và họ Nguyễn là giai đoạn họ Nguyễn đã dần vươn mình lớn mạnh và trở thành một thế lực ở Việt Nam.

Người họ Nguyễn đã thiên di về phương Nam mà mở đầu là Nguyễn Hoàng, vị Chúa đầu tiên ở Đàng Trong. Chúa Nguyễn đã có công khai phá miền đất phía Nam của Tổ quốc, biến vùng đất hoang vu trở nên trù phú và là vựa lúa lớn nhất của cả nước. Họ Nguyễn truyền nhau làm Chúa đất Đàng Trong đến chín đời và đó chính là nền móng cho vương triều Nguyễn sau này.

Danh sách 9 đời chúa Nguyễn (1558 - 1777)

Giai đoạn Trịnh – Nguyễn phân tranh là một giai đoạn lịch sử đặc biệt của Việt Nam. Thời kỳ này đánh dấu nhiều bước phát triển quan trọng của đất nước, đồng thời, đây cũng là thời kỳ hưng thịnh đầu tiên của dòng họ Nguyễn, đặt nền móng cho sự thống trị của họ Nguyễn sau này.

Thời kỳ Tây Sơn và Vương triều Nguyễn

Năm 1802, vua Gia Long – Nguyễn Ánh lên ngôi vua, giành thiên hạ về tay họ Nguyễn. Thế nhưng, trước đó có ba anh em họ Nguyễn khác đã mang lại niềm tự hào cho cả dân tộc bởi những chiến công oanh liệt của mình. Đó chính là ba vị “Tây Sơn hào kiệt”.

“Tây Sơn hào kiệt” là cụm từ nói về ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ, trong đó, tài năng của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ là nổi trội hơn cả. Từ đất Tây Sơn, ba anh em phất cao ngọn cờ khởi nghĩa Tây Sơn, lần lượt đánh tan các thế lực phong kiến Trịnh – Nguyễn, thống nhất đất nước sau hơn 150 năm chia cắt, hai lần đánh bại các thế lực ngoại xâm là giặc Xiêm và quân Mãn Thanh để bảo vệ vững chắc độc lập dân tộc.

Trong hàng ngũ nghĩa quân Tây Sơn còn có những danh tướng, danh thần mang họ Nguyễn đã có công lao to lớn trong công cuộc thống nhất và bảo vệ giang sơn. Đó là La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp, Đại Đô đốc Nguyễn Văn Tuyết, Đại Đô đốc Nguyễn Văn Lộc, tướng Nguyễn Văn Duệ… Tất cả những người ấy đã tạo nên một trang sử vàng của nhà Tây Sơn tuy ngắn ngủi nhưng đầy hào hùng, để giờ đây rất nhiều người dân Việt Nam vẫn tự hào khi nhớ về thời kỳ oanh liệt này.

Khi nhà Nguyễn lên thay nhà Tây Sơn cai trị nước ta thì họ Nguyễn đã được mở rộng hơn rất nhiều. Đây là triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử dân tộc và có tới 13 vị vua họ Nguyễn nối tiếp nhau trị vì đất nước. Các vua nhà Nguyễn có nhiều chính sách ưu ái đối với người mang họ Nguyễn nên có không ít người dân đã đổi sang họ vua để hưởng đặc quyền. Dòng dõi họ Nguyễn cũng sinh sôi rất nhiều. Hoàng đế Gia Long nổi tiếng với hơn 100 vị thiếp, vua Minh Mạng có đến 142 người con. Nhà Nguyễn cũng là triều đại cuối cùng ở nước ta nên không có triều đại kế tiếp nào ép người họ Nguyễn phải đổi họ như các giai đoạn trước, nên dòng họ này vẫn bảo toàn lực lượng. 

Thế phả nhà Nguyễn (Nguồn. https://honguyenvietnam.org)

Nhà Nguyễn từ khi thành lập vào năm 1802 cho đến khi vị vua cuối cùng là Bảo Đại tuyên bố thoái vị năm 1945 đã sản sinh ra rất nhiều vị anh hùng, danh nhân lưu danh sử sách. Chúng ta có ba vị vua yêu nước là Vua Thành Thái, Vua Duy Tân và Vua Hàm Nghi; có đại thi hào dân tộc - danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Du; có các nhà cải cách, duy tân Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch với những ấp ủ cho dân tộc trở nên hùng cường; hay danh tướng Nguyễn Tri Phương anh dũng chống Pháp cho đến hơi thở cuối cùng… Đặc biệt, câu nói nổi tiếng “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây” là của một vị danh tướng họ Nguyễn, đó là anh hùng Nguyễn Trung Trực, cùng vô số tấm gương yêu nước anh dũng khác đã góp phần cổ vũ tinh thần của nhân dân Việt Nam và tạo tiền đề cho một người họ Nguyễn khác lãnh đạo nhân dân giành lại độc lập cho non sông, Tổ quốc, đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thời kỳ Cận đại và Hiện đại

Đất nước Việt Nam đã trải qua một thời kỳ đen tối khi trở thành thuộc địa của thực dân Pháp. Và trong đêm trường nô lệ ấy đã xuất hiện một vĩ nhân với sứ mệnh giải phóng cho dân tộc. Đó chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tên khai sinh của Người là Nguyễn Sinh Cung và trong thời kỳ bôn ba hải ngoại hoạt động cách mạng, Người lấy tên là Nguyễn Ái Quốc, nghĩa là “Người họ Nguyễn yêu nước”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tìm ra con đường cứu nước cho dân tộc Việt Nam, từng bước dẫn dắt, lãnh đạo nhân dân ta đánh đuổi kẻ thù xâm lược và cũng chính Người đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập vào ngày 02 tháng 09 năm 1945 lịch sử, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tiền thân của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam ngày nay.

Sau đó, để bảo vệ nền độc lập, Việt Nam còn phải đương đầu với hai đế quốc hùng mạnh khác, tiếp tục chiến đấu trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ đầy bi thương nhưng vô cùng oanh liệt, đó là kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) và kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975). Trong suốt một chặng đường lịch sử kéo dài gần một thế kỷ ấy, nhiều người con ưu tú của họ Nguyễn đã chiến đấu hết mình và anh dũng ngã xuống để bảo vệ tự do cho nhân dân, độc lập của Tổ quốc. Đó là tấm gương hy sinh vì nước của anh hùng Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Viết Xuân, Nguyễn Đức Cảnh… Công ơn của họ không chỉ được người dân Việt Nam đời đời nhớ ơn mà còn vang xa đến khắp các châu lục trên thế giới, khiến bạn bè quốc tế phải ngả mũ thán phục.

Thắng lợi của cách mạng Việt Nam là thắng lợi của sự thống nhất trong “ý Đảng lòng Dân”. Đảng ta - Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo nhân dân ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, lần lượt đánh bại các kẻ thù sừng sỏ và phát triển đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu. Và trong số các đời Tổng Bí thư lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam có không ít vị lãnh đạo mang dòng họ Nguyễn, như Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, đặc biệt Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người có đóng góp to lớn đối với sự phát triển lý luận của Đảng. Bên cạnh đó là rất nhiều vị Nguyên thủ quốc gia, lãnh đạo cao cấp của Nhà nước, Chính phủ Việt Nam mang họ Nguyễn như Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, các Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn Tố, Nguyễn Hữu Thọ, Nguyễn Văn An, Nguyễn Sinh Hùng, Nguyễn Thị Kim Ngân.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng - một học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Sau khi nước nhà được toàn vẹn lãnh thổ, đất nước bước vào thời kỳ mới, thời kỳ xây dựng và phát triển đất nước để sánh với với các cường quốc năm châu. Trên mặt trận kinh tế, có không ít người con họ Nguyễn đã có thể hiện tài năng của mình, đóng góp không nhỏ vào việc xây dựng và làm vẻ vang hình ảnh đất nước Việt Nam giàu đẹp, con người Việt Nam giàu trí tuệ trên trường quốc tế.

Đó là CEO Vietjet Air Nguyễn Thị Phương Thảo - nữ tỷ phú đô la đầu tiên của Việt Nam; là doanh nhân Chủ tịch CEN Group Nguyễn Trung Vũ - một trong những ông lớn về bất động sản hàng đầu ở Việt Nam; là các “cá mập” xuất hiện trong chương trình Shark Tank của Đài Truyền hình Việt Nam gồm shark Nguyễn Xuân Phú - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn SUNHOUSE,  shark Nguyễn Mạnh Dũng - Giám đốc Quỹ đầu tư mạo hiểm CyberAgent Việt Nam và Thái Lan, và shark Louis Nguyễn (Nguyễn Thế Lữ) - Chủ tịch HĐQT & Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ Đầu tư Saigon Asset Management (SAM)... Và còn rất nhiều doanh nhân tài giỏi mang họ Nguyễn khác.

Năm 2018 là một năm đáng nhớ với những người yêu bóng đá Việt Nam khi đội tuyển U23 Việt Nam vào tới trận Chung kết. Thầy trò huấn luyện viên Park Hang Seo đã khiến cho cả Châu Á phải biết đến Việt Nam, tạo ra tiền đề cho sự thành công của thế hệ vàng bóng đá Việt Nam sau đó. Trong giai đoạn vàng son của bóng đá Việt Nam khi ấy, rất nhiều cầu thủ mang họ Nguyễn đóng vai trò quan trọng trong đội hình của đội tuyển quốc gia, như Nguyễn Quang Hải, Nguyễn Công Phượng, Nguyễn Văn Toàn,…

Trong dòng lịch sử hơn 4.000 năm của dân tộc Việt Nam, từ khai hoang mở địa, chiến đấu chống xâm lược để bảo vệ quyền chủ quyền, giành được nền độc lập tự do và xây dựng đất nước Việt Nam hiện đại so sánh vai trò bạn bè quốc tế, cùng đồng bào cả nước, những người thuộc dòng họ Nguyễn hiện diện tích cực trên mọi mặt trận. Đóng góp bằng tất cả năng lực và trí tuệ của mình, họ đã làm rạng rỡ dòng họ, làm vẻ vang hình ảnh và thương hiệu Việt Nam trên toàn thế giới. Với nguồn sức mạnh về số lượng và chất lượng, tin rằng dòng họ Nguyễn sẽ ngày càng phát triển lớn mạnh, đóng góp nhiều hơn nữa để xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp, hùng mạnh, xứng đáng với vị trí của dòng họ trên bản đồ các dòng tộc của Việt Nam.