Xác định danh từ Xuân Thu

Xuân là mùa xuân. Thu là mùa thu. Khi hai chữ xuân thu đi kèm với nhau là biểu tượng cho một năm. Vi dụ, người ta hỏi nhau: “năm nay Ngài Xuân Thu bao nhiêu?”.

Danh từ Xuân Thu với các tác phẩm lịch sử: Tại sao danh từ Xuân Thu chỉ có thế mà đối với các tác phẩm lịch sử cổ kim lại có một sự tương quan mật thiết? Phải chăng do bộ Xuân Thu là bộ sử nước Lộ, mà cũng là bộ Sử ký đầu tiên được đức Khổng Tử biên soạn. 

Bộ sử ký được mang tên là Xuân Thu của Khổng Tử, Ngài ghi chép sự việc trong 242 năm, từ Lộ Ần Công năm đầu, tức Chu Bình Vương năm 49, tới Lộ Ai Công năm thứ 14, tức Chu Bình Vương năm thứ 39.

 Trong giai đoạn lịch sử 242 năm đó, lịch sử Trung Hoa hết sức rối ren hỗn loạn, do bọn Ngũ Bá, Thất Hùng thời Đông Chu Liệt quốc gây ra. Vì Khổng Tử viết sách Xuân Thu của Ngài vào giai đoạn lịch sử đó, nên hậu thế cũng gọi thời đại đó là thời đại Xuân Thu. 

Khi viết sách Xuân Thu, Khổng Phu Tử không đơn thuần ghi biên sự việc theo niên biểu, mà Ngài đã dùng bút pháp thần thánh của mình, để gửi gắm vào tác phẩm những nhận xét chê khen, những phản biện thiện ác (Ngụ bao biếm, biệt thiện ác). 

Cho nên sau đó nhà Á Thanh Mạnh Kha đã công nhận: “Khổng Tử làm sách Xuân Thu mà bọn loạn thần tặc tử phải khiếp sợ (Khổng Tử tác Xuân Thu như loạn thần tặc tử cụ). Vì lời nhận xét của họ Mạnh như thế đối với sách Xuân Thu cho nên hậu thế đã phụ họa thêm câu thành ngữ “Xuân Thu phủ việt” (búa rìu của sách Xuân Thu) và cũng vì thế mà sách Xuân Thu được là một trong 6 bộ kinh (Thi, Thư, Dịch, Lễ, Nhạc, Xuân Thu) sách giáo khoa của Nho giáo. Lại cũng vì tính chất ưu việt của nó, cho nên những nhà viết lịch sử sau này thường dùng danh từ Xuân Thu để hóa trang cho tác phẩm của mình. Ví dụ: Ngô - Việt Xuân Thu, Thập lục quốc Xuân Thu, Lã Thị Xuân Thu v.v... Bộ “Hoàng Việt Xuân Thu” của Việt Nam chúng ta có lẽ cũng trong thông lễ đó. 

Tác giả và tác phẩm “Hoàng Việt Xuân Thu”

Gần như một công thức, khi nhận xét một tác phẩm, nhất là tác phẩm có tính chất lịch sử, điều cần thiết trước nhất là phải biết qua về thân thế của tác giả và bối cảnh của tác phẩm, vì tác giả cũng như tác phẩm không phải là một cái gì từ đâu trên trời rơi xuống hay dưới đất vút lên, mà đều do hoàn cảnh cụ thể của quốc gia và xã hội đã đản sinh ra tác giả và tác phẩm, cái mà người ta thường gọi là thời đại tính, hoàn cảnh tính trong văn học, văn chương là vậy. 

Nhưng tiếc thay bộ “Hoàng Việt Xuân Thu” của chúng ta là một tác phẩm khuyết danh tác giả, lại đang còn là sách viết tay. Nhưng những tác phẩm rất giá trị trong văn học và văn chương Việt Nam, khuyết danh tác giả không phải là ít, ví dụ: Chuyện trẻ cóc, Bần nữ thán, Lục súc tranh công v.v.. cho tới nay các nhà viết về văn học - sử Việt Nam chưa ai tìm ra được tác giả chính thức hết. 

Tuy nhiên, nếu chúng ta khảo sát kỹ lại trong bộ “Hoàng Việt Xuân Thu” thì tác giả khuyết danh đã khởi đầu chép từ đời hậu Trần, Hồ Quý Ly thoán vị, rồi Hồ mạt, quân nhà Minh sang xâm lược rồi Lê Thái Tổ khởi nghĩa là một giai đoạn lịch sử của Việt Nam có nhiều bước ngoặt lớn lao, rất tương đồng với thời đại Xuân Thu ở Trung Hoa. Có lẽ cũng vì như thế mà tác giả đã dùng 2 chữ Xuân Thu mang vào cho tác phẩm của mình.

Còn nói về sách viết tay, thì chúng ta cũng cần hiểu rằng, những tác phẩm rất có giá trị bằng chữ Hán hay chữ Nôm của tiền nhân chúng ta, cho tới nay vì lẽ này hay lẽ khác mà chưa được ấn hành, không phải là ít, cho nên bộ “Hoàng Việt Xuân Thu” cũng nằm trong sự thiệt thòi đó. Mặc dù vậy, nhưng còn là sách viết tay, thì không sao tránh khỏi những thiếu sót về chính tả, điều làm khó khăn cho chúng tôi khi dịch thuật bộ sách này là ở chỗ đó. 

Nội dung “Hoàng Việt Xuân Thu” tác giả cũng phân đoạn, cũng chia hồi rất có mạch lạc và thứ tự. Mặc dù là một bộ lịch sử, nhưng tác giả đã vận dụng một lối văn rất trang nhã và hấp dẫn, chứ nó không khô khan như cuốn lịch sử khác. Cho nên ngoài giá trị lịch sử, “Hoàng Việt Xuân Thu” còn thêm một giá trị văn chương nữa, nhất là trong đó tác giả còn trích dẫn thêm những áng văn kiệt tác của tiền nhân. 

Vì những lẽ trên mà Ủy ban Dịch thuật cổ văn thuộc Phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách Văn hóa Việt Nam Cộng hòa đã dành ưu tiên cho dịch thuật cuốn sách này vào đợt đầu, mà chúng tôi là người được Ủy ban giao cho dịch cuốn sách đó. 

Trong khi làm việc, mặc dù chúng tôi đã hết sức kê cứu, tra khảo về điển cố, về từ ngữ, thành ngữ, nhưng với khả năng có hạn, cho nên chúng tôi tin rằng thế nào cũng không tránh khỏi những sai lầm thiếu sót được. Rất mong được quý vị học giả cao minh, nhất là các vị cựu học, sẵn sàng chỉ giáo, bổ khuyết cho chúng tôi, chúng tôi xin bái lãnh những lời vàng ngọc đó. 

Cách ngôn Tây phương có câu “Traduire c'est trahir” dịch tức là phản. Cả biển người học giả Tây phương bao la rộng lớn, mà còn cho vấn đề dịch thuật là khó khăn như kia, huống là chúng tôi là một người “học thiển tài sơ, vô thậm thực lực” làm sao tránh cho khỏi «trahir» được. 
 

Đầu Xuân Canh Tuất 

Phương Phủ Nguyễn Hữu Quỳ cẩn chí